-
વૈરાગ્યશતકમ્
સંસારંમિ અસારે, નત્થિ સુહં વાહિ-વેઅણા-પઉરે ।
જાણંતો ઇહ જીવો, ન કુણઇ જિણદેસિયં ધમ્મં ।।૧।।
અજ્જં કલ્લં પરં પરારિં, પુરિસા ચિંતંતિ અત્થસંપત્તિં ।
અંજલિગયં વ તોયં, ગલંતમાઉં ન પિચ્છંતિ ।।૨।।
જં કલ્લે કાયવ્વં, તં અજ્જં ચિય કરેહ તુરમાણા ।
બહુવિગ્ઘો હુ મુહુત્તો, મા અવરણ્હં પડિક્ખેહ ।।૩।।
હી સંસાર-સહાવં, ચરિયં નેહાણુરાગ-રત્તાવિ ।
જે પુવ્વણ્હે દિટ્ઠા, તે અવરણ્હે ન દીસંતિ ।।૪।।
મા સુઅહ જગ્ગિઅવ્વે, પલાઇઅવ્વંમિ કીસ વીસમેહ ।
તિન્નિ જણા અણુલગ્ગા, રોગો અ જરા અ મચ્ચૂ અ ।।૫।।
દિવસનિસા-ઘડિમાલં, આઉસ્સલિલં જિઆણ ઘિત્તૂણં ।
ચંદાઇચ્ચ-બઇલ્લા, કાલ-રહટ્ટં ભમાડંતિ ।।૬।।
સા નત્થિ કલા તં નત્થિ, ઉસહં તં નત્થિ કિંપિ વિન્નાણં ।
જેણ ધરિજ્જઇ કાયા, ખજ્જંતી કાલસપ્પેણ ।।૭।।
દીહરફણિંદ-નાલે, મહિયર-કેસર-દિસા-મહદલિલ્લે ।
ઉઅપિઅઇ કાલભમરો, જણમયરંદં પુહવિપઉમે ।।૮।।
છાયામિસેણ કાલો, સયલજિઆણં છલં ગવેસંતો ।
પાસં કહવિ ન મુંચઈ, તા ધમ્મે ઉજ્જમં કુણહ ।।૯।।
કાલંમિ અણાઈએ, જીવાણં વિવિહકમ્મ-વસગાણં ।
તં નત્થિ સંવિહાણં, સંસારે જં ન સંભવઇ ।।૧૦।।
બંધવા સુહિણો સવ્વે, પિયમાયા પુત્તભારિયા ।
પેઅવણાઉ નિઅત્તંતિ, દાઊણં સલિલંજલિં ।।૧૧।।
વિહડંતિ સુઆ વિહડંતિ, બંધવા વલ્લહા ય વિહડંતિ ।
ઇક્કો કહવિ ન વિહડઇ, ધમ્મો રે જીવ! જિણભણિઓ ।।૧૨।।
અડકમ્મ-પાસબદ્ધો, જીવો સંસાર-ચારએ ઠાઇ ।
અડકમ્મ-પાસમુક્કો, આયા સિવમંદિરે ઠાઇ ।।૧૩।।
વિહવો સજ્જણસંગો, વિસયસુહાઈ વિલાસલલિઆઇં ।
નલિણીદલગ્ગ-ઘોલિર,-જલલવ-પરિચંચલં સવ્વં ।।૧૪।।
તં કત્થ બલં તં કત્થ જુવ્વણં અંગચંગિમા કત્થ ।
સવ્વમણિચ્ચં પિચ્છહ, દિટ્ઠં નટ્ઠં કયંતેણ ।।૧૫।।
ઘણકમ્મ-પાસબદ્ધો, ભવનયર-ચઉપ્પહેસુ વિવિહાઓ ।
પાયઇ વિડંબણાઓ, જીવો કો ઇત્થ સરણં સે ।।૧૬।।
ઘોરંમિ ગબ્ભવાસે, કલમલ-જંબાલ-અસુઇબીભચ્છે ।
વસિઓ અણંતખુત્તો, જીવો કમ્માણુભાવેણં ।।૧૭।।
ચુલસીઇ કિર લોએ, જોણીણં પમુહસયસહસ્સાઇં ।
ઇક્કિક્કમ્મિ અ જીવો, અણંતખુત્તો સમુપ્પન્નો ।।૧૮।।
માયા-પિય-બંધૂહિં, સંસારત્થેહિં પૂરિઓ લોઓ ।
બહુજોણિ-નિવાસીહિં, ન ય તે તાણં ચ સરણં ચ ।।૧૯।।
જીવો વાહિ-વિલુત્તો, સફરો ઇવ નિજ્જલે તડપ્ફડઇ ।
સયલે વિ જણો પિચ્છઇ, કો સક્કો વેઅણા-વિગમે ।।૨૦।।
મા જાણસિ જીવ તુમં, પુત્તકલત્તાઇ મજ્ઝ સુહહેઊ ।
નિઉણં બંધણ-મેયં, સંસારે સંસરંતાણં ।।૨૧।।
જણણી જાયઇ જાયા, જાયા માયા પિયા ય પુત્તો ય ।
અણવત્થા સંસારે; કમ્મવસા સવ્વજીવાણં ।।૨૨।।
ન સા જાઈ ન સા જોણી, ન તં ઠાણં ન તં કુલં ।
ન જાયા ન મુયા જત્થ, સવ્વે જીવા અણંતસો ।।૨૩।।
તં કિંપિ નત્થિ ઠાણં, લોએ વાલગ્ગ-કોડિમિત્તંપિ ।
જત્થ ન જીવા બહુસો, સુહદુક્ખ-પરંપરા પત્તા ।।૨૪।।
સવ્વાઓ રિદ્ધીઓ, પત્તા સવ્વેવિ સયણ-સંબંધા ।
સંસારે તા વિરમસુ, તત્તો જઇ મુણસિ અપ્પાણં ।।૨૫।।
એગો બંધઇ કમ્મં, એગો વહ-બંધ-મરણ-વણસાઇં ।
વિસહઇ ભવંમિ ભમડઇ, એગુચ્ચિઅ કમ્મવેલવિઓ ।।૨૬।।
અન્નો ન કુણઇ અહિઅં, હિયં પિ અપ્પા કરેઇ ન હુ અન્નો ।
અપ્પકયં સુહદુક્ખં, ભુંજસિ તા કીસ દીણમુહો ।।૨૭।।
બહુઆરંભ-વિઢત્તં, વિત્તં વિલસંતિ જીવ! સયણગણા ।
તજ્જણિય-પાવકમ્મં, અણુહવસિ પુણો તુમં ચેવ ।।૨૮।।
અહ દુક્ખિઆઇં તહ ભુક્ખિઆઇં, જહ ચિંતિઆઇં ડિંભાઇં ।
તહ થોવં પિ ન અપ્પા, વિચિંતિઓ જીવ! કિં ભણિમો ।।૨૯।।
ખણભંગુરં સરીરં, જીવો અન્નો અ સાસયસરૂવો ।
કમ્મવસા સંબંધો, નિબ્બંધો ઇત્થ કો તુજ્ઝ ।।૩૦।।
કહ આયં કહ ચલિયં, તુમંપિ કહ આગઓ કહં ગમિહી ।
અન્નુન્નંપિ ન યાણહ, જીવ! કુડુંબં કઓ તુજ્ઝ? ।।૩૧।।
ખણભંગુરે સરીરે, મણુઅભવે અબ્ભપડલ-સારિચ્છે ।
સારં ઇત્તિયમેત્તં, જં કીરઇ સોહણો ધમ્મો ।।૩૨।।
જમ્મદુક્ખં જરાદુક્ખં, રોગા ય મરણાણિ ય ।
અહો દુક્ખો હુ સંસારો, જત્થ કીસંતિ જંતુણો ।।૩૩।।
જાવ ન ઇંદિયહાણી, જાવ ન જરરક્ખસી પરિપ્ફુરઇ ।
જાવ ન રોગવિઆરા, જાવ ન મચ્ચૂ સમુલ્લિઅઇ ।।૩૪।।
જહ ગેહંમિ પલિત્તે, કૂવં ખણિઉં ન સક્કએ કોઈ ।
તહ સંપત્તે મરણે, ધમ્મો કહ કીરએ જીવ! ।।૩૫।।
રૂવમસાસયમેયં, વિજ્જુલયા-ચંચલં જએ જીઅં ।
સંઝાણુરાગ-સરિસં, ખણરમણીઅં ચ તારુન્નં ।।૩૬।।
ગયકન્ન-ચંચલાઓ, લચ્છીઓ તિઅસ-ચાવ-સારિચ્છં ।
વિસયસુહં જીવાણં, બુજ્ઝસુ રે જીવ! મા મુજ્ઝ ।।૩૭।।
જહ સંઝાએ સઉણાણ સંગમો જહ પહે અ પહિઆણં ।
સયયાણં સંજોગો, તહેવ ખણભંગુરો જીવ! ।।૩૮।।
નિસાવરામે પરિભાવયામિ;
ગેહે પલિત્તે કિમહં સુયામિ ।
ડજ્ઝંત-મપ્પાણ-મુવિક્ખયામિ,
જં ધમ્મરહિઓ દિઅહા ગમામિ ।।૩૯।।
જા જા વચ્ચઇ રયણી, ન સા પડિનિયત્તઇ ।
અહમ્મં કુણમાણસ્સ, અહલા જંતિ રાઈઓ ।।૪૦।।
જસ્સત્થિ મચ્ચુણા સક્ખં, જસ્સ વત્થિ પલાયણં ।
જો જાણે ન મરિસ્સામિ, સો હુ કંખે સુએ સિયા ।।૪૧।।
દંડકલિઅં કરિંતા, વચ્ચંતિ હુ રાઇઓ ય દિવસા ય ।
આઉસં સંવિલંતા, ગયાવિ ન પુણો નિયત્તંતિ ।।૪૨।।
જહેહ સીહો વ મિયં ગહાય,
મચ્ચૂ નરં ણેઇ હુ અંતકાલે ।
ન તસ્સ માયા વ પિયા વ ભાયા,
કાલંમિ તંમિંસહારા ભવંતિ ।।૪૩।।
જીઅં જલબિંદુસમં, સંપત્તીઓ તરંગલોલાઓ ।
સુમિણય-સમં ચ પિમ્મં, જં જાણસુ તં કરિજ્જાસુ ।।૪૪।।
સંઝરાગ-જલબુબ્બુઓવમે,
જીવિએ ય જલબિંદુ-ચંચલે ।
જુવ્વણે ય નઇવેગ-સંનિભે,
પાવજીવ! કિમિયં ન બુજ્ઝસે ।।૪૫।।
અન્નત્થ સુઆ અન્નત્થ, ગેહિણી પરિઅણોઽવિ અન્નત્થ ।
ભૂઅબલિવ્વ કુડુંબં, પક્ખિત્તં હયકયંતેણ ।।૪૬।।
જીવેણ ભવે ભવે મિલયાઇં, દેહાઇં જાઇં સંસારે ।
તાણં ન સાગરેહિં, કીરઇ સંખા અણંતેહિં ।।૪૭।।
નયણોદયંપિ તાસિં, સાગરસલિલાઉ બહુયરં હોઇ ।
ગલિયં રુઅમાણીણં, માઊણં અન્નમન્નાણં ।।૪૮।।
જં નરએ નેરઇયા; દુહાઇં પાવંતિ ઘોર-ણંતાઇં ।
તત્તો અણંતગુણિયં, નિગોઅમજ્ઝે દુહં હોઇ ।।૪૯।।
તંમિ વિ નિગોઅમજ્ઝે, વસિઓ રે જીવ! વિવિહકમ્મવસા ।
વિસહંતો તિક્ખદુહં, અણંતપુગ્ગલપરાવત્તે ।।૫૦।।
નિહરીઅ કહવિ ત્તત્તો, પત્તો મણુઅત્તણંપિ રે જીવ ।
તત્થવિ જિણવર-ધમ્મો, પત્તો ચિંતામણિસરિચ્છો ।।૫૧।।
પત્તેવિ તંમિ રે જિઅ, કુણસિ પમાયં તુમં તયં ચેવ ।
જેણં ભવંધકૂવે, પુણોવિ પડિઓ દુહં લહસિ ।।૫૨।।
ઉવલદ્ધો જિણધમ્મો, ન ય અણુચિણ્ણો પમાય-દોસેણં ।
હા! જીવ! અપ્પવેરિઅ! સુબહં પરઓ વિસૂરિહિસિ ।।૫૩।।
સોઅંતિ તે વરાયા, પચ્છા સમુવટિ્ઠયંમિ મરણંમિ ।
પાવપમાય-વસેણં, ન સંચિઓ જેહિં જિણધમ્મો ।।૫૪।।
ધી ધી ધી સંસારં, દેવો મરિઊણ જં તિરી હોઈ ।
મરિઊણ રાયરાયા, પરિપચ્ચઇ નિરય-જાલાહિં ।।૫૫।।
જાઇ અણાહો જીવો, દુમસ્સ પુપ્ફં વ કમ્મવાય-હઓ ।
ધણધન્નાહરણાઇં, ઘર-સયણ-કુડુંબ મિલ્લેવિ ।।૫૬।।
વસિયં ગિરીસુ વસિયં, દરીસુ વસિયં સમુદ્દમજ્ઝંમિ ।
રુક્ખગ્ગેસુ ય વસિયં, સંસારે સંસરંતેણં ।।૫૭।।
દેવો નેરઇઉ ત્તિ ય, કીડ પયંગુ ત્તિ માણુસો એસો ।
રૂવસ્સી ય વિરૂવો, સુહભાગી દુક્ખભાગી ય ।।૫૮।।
રાઉત્તિ ય દમગુત્તિ ય, એસ સવાગુત્તિ એસ વેયવિઊ ।
સામી દાસો પુજ્જો, ખલોત્તિ અધણો ધણવઇત્તિ ।।૫૯।।
નવિ ઇત્થ કોઇ નિયમો, સકમ્મ-વિણિવિટ્ઠસરિસ-કય-ચિટ્ઠો
અન્નુન્નરૂવવેસો, નડુવ્વ પરિઅત્તએ જીવો ।।૬૦।।
નરએસુ વેઅણાઓ, અણોવમાઓ અસાયબહુલાઓ ।
રે જીવ! તએ પત્તા, અણંતખુત્તો બહુવિહાઓ ।।૬૧।।
દેવત્તે મણુઅત્તે, પરાભિઓગત્તણં ઉવગએણં ।
ભીસણદુહં બહુવિહં, અણંતખુત્તો સમણુભૂઅં ।।૬૨।।
તિરિયગઇં અણુપત્તો, ભીમ-મહાવેઅણા અણેગવિહા ।
જમ્મણમરણ-રહટ્ટે, અણંતખુત્તો પરિબ્ભમિઓ ।।૬૩।।
જાવંતિ કેવિ દુક્ખા, સારીરા માણસા વ સંસારે ।
પત્તો અણંતખુત્તો, જીવો સંસાર-કંતારે ।।૬૪।।
તણ્હા અણંતખુત્તો, સંસારે તારિસી તુમં આસી ।
જં પસમેઉં સવ્વો-દહીણમુદયં ન તીરિજ્જા ।।૬૫।।
આસી અણંતખુત્તો, સંસારે તે છુહાવિ તારિસિયા ।
જં પસમેઉં સવ્વો, પુગ્ગલકાઓવિ ન તિરિજ્જા ।।૬૬।।
કાઊણ-મણેગાઇં, જમ્મમરણ-પરિઅટ્ટણ-સયાઇં ।
દુક્ખેણ માણુસત્તં, જઇ લહઇ જહિચ્છિયં જીવો ।।૬૭।।
તં તહ દુલ્લહ-લંભં, વિજ્જુલયા-ચંચલં ચ મણુઅત્તં ।
ધમ્મંમિ જો વિસીયઇ, સો કાઉરિસો ન સપ્પુરિસો ।।૬૮।।
માણુસ્સજમ્મે તડિ લદ્ધયંમિ,
જિણિંદધમ્મો ન કઓ ય જેણં ।
તુટ્ટે ગુણે જહ-ધાણુક્કએણં,
હત્થા મલેવ્વા ય અવસ્સ તેણં ।।૬૯।।
રે જીવ! નિસુણિ ચંચલસહાવ,
મિલ્હેવિણુ સયલવિ બજ્ઝભાવ ।
નવભેયપરિગ્ગહ વિવિહજાલ,
સંસારિ અત્થિ સહુ ઇંદિયાલ ।।૭૦।।
પિય-પુત્ત-મિત્ત-ઘર-ઘરણિ-જાય,
ઇહલોઇઅ સવ્વ નિયસુહ-સહાય ।
ન વિ અત્થિ કોઇ તુહ સરણિ મુક્ખ,
ઇક્કલ્લુ સહસિ તિરિનિરય-દુક્ખ ।।૭૧।।
કુસગ્ગે જહ ઓસબિંદુએ, થોવં ચિટ્ઠઇ લંબમાણએ ।
એવં મણુઆણ જીવિઅં, સમયં ગોયમ! મા પમાયએ ।।૭૨।।
સંબુજ્ઝહ કિં ન બુજ્ઝહ, સંબોહી ખલુ પિચ્ચ દુલ્લહા ।
નો હુ ઉવણમંતિ રાઇઓ, નો સુલહં પુણરવિ જીવિયં ।।૭૩।।
ડહરા વડ્ઢા ય પાસહ, ગબ્બત્થાવિ ચયંતિ માણવા ।
સેણે જહ વટ્ઠાયં હરે, એવમાઉક્ખયંમિ તુટ્ટઇ ।।૭૪।।
તિહુઅણજણં મરંતં, દુટ્ઠૂણ નયંતિ જે ન અપ્પાણં ।
વિરમંતિ ન પાવાઓ, ધી ધી ધીટ્ઠત્તણં તાણં ।।૭૫।।
મા મા જંપહ બહુયં, જે બદ્ધા ચિક્કણેહિં કમ્મેહિં ।
સવ્વેસિ તેસિ જાયઇ, હિઓવએસો મહાદોસો ।।૭૬।।
કુણસિ મમત્તં ધણસયણ વિહવપમુહેસુણંતદુક્ખેસુ ।
સિઢિલેસિ આયરં પુણ, અણંતસુક્ખંમિ મુક્ખંમિ ।।૭૭।।
સંસારો દુહહેઊ, દુક્ખફલો દુસહદુક્ખરૂવો ય ।
ન ચયંતિ તંપિ જીવા, અઇબદ્ધા નેહનિઅલેહિં ।।૭૮।।
નિયકમ્મ-પવણ-ચલિઓ, જીવો સંસાર-કાણણે ઘોરે ।
કા કા વિડંબણાઓ, ન પાવએ દુસહદુક્ખાઓ ।।૭૯।।
સિસિરંમિ સીયલાનિલ-લહરિસહસ્સેહિ ભિન્નઘણદેહો ।
તિરિયત્તણંમિ રણ્ણે, અણંતસો નિહણ-મણુપત્તો ।।૮૦।।
ગિમ્હાયવ-સંતત્તો રણ્ણે છુહિઓ પિવાસિઓ બહુસો ।
સંપત્તો તિરિયભવે, મરણદુહં બહુ વિસૂરંતો ।।૮૧।।
વાસાસુ રણ્ણમજ્ઝે, ગિરિનિજ્ઝરણોદગેહિ વજ્ઝંતો ।
સીયાનિલ-ડજ્ઝવિઓ, મઓસિ તિરિયત્તણે બહુસો ।।૮૨।।
એવં તિરિય-ભવેસુ, કીસંતો દુક્ખસયસહસ્સેહિં ।
વસિઓ અણંતખુત્તો, જીવો ભીસણભવારન્ને ।।૮૩।।
દુટ્ઠટ્ઠકમ્મ-પલયા-નિલપેરિઉ ભીસણંમિ ભવરન્ને ।
હિંડંતો નરએસુ વિ, અણંતસો જીવ! પત્તોસિ ।।૮૪।।
સત્તસુ નરય-મહીસું, વજ્જાનલદાહ-સીયવિયણાસુ ।
વસિઓ અણંતખુત્તો, વિલવંતો કરુણસદ્દેહિં ।।૮૫।।
પિય-માય-સયણ-રહિઓ, દુરંતવાહીહિ પીડિઓ બહુસો ।
મણુઅભવે નિસ્સારે; વિલાવિઓ કિં ન તં સરસિ ।।૮૬।।
પવણુવ્વ ગયણમગ્ગે, અલક્ખિઓ ભમઇ ભવવણે જીવો ।
ઠાણટ્ઠાણંમિ સમુજ્ઝિઊણ ધણ-સયણ-સંઘાએ ।।૮૭।।
વિદ્ધિજ્જંતા અસયં, જમ્મજરામરણ-તિક્ખકુંતેહિં ।
દુહ-મણુહવંતિ ઘોરં, સંસારે સંસરંત જિઆ ।।૮૮।।
તહવિ ખણંપિ કયાવિ હુ, અન્નાણભુયંગડંકિયા જીવા ।
સંસાર-ચારગાઓ, ન ય ઉવવજ્જંતિ મૂઢમણા ।।૮૯।।
કીલસિ કિયંતવેલં, સરીરવાવીઇ જત્થ પઇસમયં ।
કાલરહટ્ટ-ઘડીહિં, સોસિજ્જઇ જીવિઅંભોહં ।।૯૦।।
રે જીવ! બુજ્ઝ મા મુજ્ઝ, મા પમાયં કરેસિ રે પાવ! ।
કિં પરલોએ ગુરુદુક્ખ-ભાયણં હોહિસિ અયાણ! ।।૯૧।।
બુજ્ઝસુ રે જીવ તુમં, મા મુજ્ઝસુ જિણમયંમિ નાઊણં ।
જમ્હા પુણરવિ એસા, સામગ્ગી દુલ્લહા જીવ! ।।૯૨।।
દુલહો પુણ જિણધમ્મો, તુમં પમાયાયરો સુહેસી ય ।
દુસહં ચ નરયદુક્ખં કહ હોહિસિ તં ન યાણામો ।।૯૩।।
અથિરેણ થિરો સમલેણ, નિમ્મલો પરવસેણ સાહીણો ।
દેહેણ જઇ વિઢપ્પઇ, ધમ્મો તા કિં ન પજ્જત્તં ।।૯૪।।
જહ ચિંતામણિરયણં, સુલહં ન હુ હોઇ તુચ્છવિહવાણં ।
ગુણવિહવ-વજ્જિયાણં, જિયાણ તહ ધમ્મરયણંપિ ।।૯૫।।
જહ દિટ્ઠીસંજોગો, ન હોઇ જચ્ચંધયાણ જીવાણં ।
તહ જિણમય-સંજોગો, ન હોઇ મિચ્છંધજીવાણં ।।૯૬।।
પચ્ચક્ખ-મણંતગુણે, જિણિંદધમ્મે ન દોસલેસોવિ ।
તહવિ હુ અન્નાણંધા, ન રમંતિ કયાવિ તંમિ જિયા ।।૯૭।।
મિચ્છે અણંતદોસા, પયડા દીસંતિ ન વિ ય ગુણલેસો ।
તહવિય તં ચેવ જિયા, હી મોહંધા નિસેવંતિ ।।૯૮।।
ધી ધી તાણ નરાણં, વિન્નાણે તહ ગુણેસુ કુસલત્તં ।
સુહ-સચ્ચ-ધમ્મરયણે, સુપરિક્ખં જે ન જાણંતિ ।।૯૯।।
જિણધમ્મોઽયં જીવાણં, અપુવ્વો કપ્પપાયવો ।
સગ્ગાપવગ્ગ-સુક્ખાણં, ફલાણં દાયગો ઇમો ।।૧૦૦।।
ધમ્મો બંધૂ સુમિત્તો ય, ધમ્મો ય પરમો ગુરૂ ।
મુક્ખમગ્ગ-પયટ્ટાણં, ધમ્મો પરમ-સંદણો ।।૧૦૧।।
ચઉગઇ-ણંતદુહાનલ, પલિત્તભવકાણણે મહાભીમે ।
સેવસુ રે જીવ! તુમં જિણવયણં અમિયકુંડ-સમં ।।૧૦૨।।
વિસમે ભવમરુદેસે, અણંતદુહ-ગિમ્હતાવ-સંતત્તે ।
જિણધમ્મ-કપ્પરુક્ખં, સરસુ તુમં જીવ! સિવસુહદં ।।૧૦૩।।
કિં બહુણા જિણધમ્મે, જઇઅવ્વં જહ ભવોદહિં ઘોરં ।
લહુ તરિયમણંતસુહં, લહઇ જિઓ સાસયં ઠાણં ।।૧૦૪।।
