JAGA CHINTAMANI SUTRA

Hindi

|| जगचिंतामणि सूत्र || 

Meaning

इच्छ्कारेण संदिसह भगवन् !
चैत्यवंदन करुं ?
इच्च्छं , जग चिंतामणि !
जगनाह ! जगगुरु !
जगरक्खण ! जगबंधव !
जगसत्थवाह जगभाव-विअक्खण !
अट्ठावय संठविअ रुव !
कम्मट्ठ वीणासण ! चउवीसं पि जिणवर !
जयंतु अप्पडिहय सासण .......१

कम्मभूमिहिं कम्मभूमिहिं
पढम संघयणि
उक्कोसय सत्तरिसय ,
जिणवराण विहरंत लब्भइ,
नवकोडिहिं केवलिण
कोडि सहस्स नव साहु गम्मइ ,
सपइ जिणवर वीस, मुणि
बिहूं कोडिहिं वरनाण ,
समणह कोडि सहस्स दुअ,
थुणिज्जइ निच्च विहाणी.........२
 
जयउ सामिय ! जयउ सामिय !
रिसह सत्तुंजि , उज्ज़िंति पहु नेमिजिण !
जयउ वीर ! सच्चउरिमंडण !
भरुअच्छहिं मुणिसुव्वय !
मुहरिपास ! दुह दुरिअखंडण !
अवर विदेहिं तित्थयरा,
चिहूं दिसि विदिसि जिं के वि ,
तीआणागय संपई अ, वंदु जिण सव्वे वि ......३
 
सत्ताणवइ सहस्सा,
लक्खा छप्पन्न अट्ठ कोडिओ,
बत्तीस-सय बासियाइं, तिअलोए चेइए वंदे,.....4
 
पनरस कोडिसयाइं,
कोडि बायाल लक्ख अडवन्ना,
छत्तीस सहस्स असीइं
सासय बिंबाइं पणमामि.......5



जो भी मनुष्य "अष्टापद तीर्थ" की यात्रा खुद के बलबूते (लब्धि) से कर लेता है वह उसी भव में मुक्त हो जाता है"- भगवान महावीर के ये वचन सुनकर श्री गौतम स्वामी अपनी लब्धि से "सूर्य" की "किरणों" के सहारे "अष्टापद" पर्वत पर आकाश मार्ग से पहुंचे.
अष्टापद तीर्थ पर 1500 "तापस" अपनी तपस्या के जोर से सिद्धि प्राप्त करते हुवे कुछ सीढ़िया चढ़ सके थे, परन्तु और ऊपर पहुँचने में खुद को असहाय पा रहे थे. (एक एक सीढ़ी 1 योजन ऊँची थी, इसलिए).
श्री गौतम स्वामी की लब्धि को देखकर वे आश्चर्य चकित हुवे जब उन्होंने बड़े आराम से तीर्थ के दर्शन कर लिए.
जिन मंदिरों के दर्शन की महत्ता यहाँ पर सिद्ध हो जाती है- अष्टापद तीर्थ पर चौबीस तीर्थंकरों की मूर्तियां उन के शरीर के माप के अनुसार ही श्री भारत चक्रवर्ती ने भरवाई हैं और सभी तीर्थंकरों की नासिका एक ही सीध में है. क्योंकि सभी के शरीर का माप एक सा नहीं था, इसलिए स्थापना के समय जमीन से "ऊंचाई" एडजस्ट करके सभी की नासिका एक ही सीध में रहे, ऐसा किया गया).
सभी ने श्री गौतम स्वामी को अपना "गुरु" बनाने का निर्णय किया. पर गौतम स्वामी ने कहा "मेरे भी गुरु हैं" - उन्हीं के पास चलो. जाने से पहले सभी 1500 तापसों को "तत्त्व" समझाकर दीक्षा दी और अपनी लब्धि से परमान्न" (खीर) का पारणा करवाया.
उसी "अष्टापद तीर्थ" पर श्री गौतम स्वामीजी ने "जगचिन्तामणि" चैत्यवंदन सूत्र की रचना की है.
किसी पहाड़ पर तीर्थ के जब हम दर्शन करने जाते हैं, तो हमारे "भाव" खूब ऊँचे होते हैं. फिर गौतम स्वामी जी द्वारा ऐसे दुर्गम तीर्थ पर चढ़कर दर्शन करना जिससे उसी भव में "मोक्ष" की "गारंटी" हो गयी हो और फिर वहीँ "जग चिंतामणि" चैत्यवंदन सूत्र की रचना करना - तो उसका "प्रभाव" कितना अधिक होगा!
अष्टापद तीर्थ” पर "जग चिंतामणि" सूत्र की रचना करते समय उन्हें "पालिताना" के श्री आदिनाथ भगवान याद आये, "गिरनार" तीर्थ के श्री नेमिनाथ भगवान याद आये, "भरुच” के श्री मुनिसुव्रतस्वामी याद आये, "टिन्टोइ" के श्री पार्श्वनाथ भगवान याद आये और "सांचोर" के श्री महावीर स्वामी याद आये. इससे हम इस सूत्र की ही नहीं, इन सब तीर्थ स्थानों की भी महिमा समझ सकते हैं.
इसी स्तोत्र में वो आगे बात करते हैं अपने मन के उत्कृष्ट भावों की :
१. तीनों लोकों में स्थित 8,57,00,282 जिन मंदिरों को प्रणाम करता हूँ. २. जगत में 15,42,58,36,080 शाश्वत प्रतिमाओं को प्रणाम करता हूँ.
ऐसे उत्कृष्ट भाव वाला सूत्र हमारे आचार्यों ने 2500 वर्षों से संभालते हुवे हमें दिया है, जिसका उच्चारण करने मात्र से हम इतने करोड़ जिन मंदिरों और अरबों प्रतिमाओं को ये सूत्र बोलने मात्र से नमस्कार कर पाते हैं.
क्या अब भी हम "रोज" जैन मंदिर के प्रत्यक्ष दर्शन करने के लिए नहीं जाना चाहेंगे?
 
आज साधू मार्गी इस अद्भुत सूत्र को ही "अमान्य" कर बैठे हैं क्योंकि ये सूत्र उनकी "मान्यता" से मेल नहीं खाता. इसलिए उनके भक्त इस सूत्र से होने वाले विशिष्ट लाभ से वंचित हैं.
ये सूत्र बड़ा रहस्यमयी है. सिर्फ ऊपर ऊपर पढ़ने से उन रहस्यों का पता नहीं पड़ेगा.
कभी भरी सभा में इन रहस्यों को प्रकट करूंगा.

English

|| JAGA CHINTAMANI SUTRA||

Meaning 

ICCHAKARENA SANDISAHA BHAGAVAN !
CAITYAVANDANA KARU ? ICCHAM
JAGA – CINTA – MANI ! JAGA – NAHA ! JAGA – GURU !
JAGA – RAKKHANA ! JAGA – BANDHAVA !
JAGA – SATTHA – VAHA ! 
JAGA – BHAVA – VIAKKHANA !
ATTHA – VAYA – SANTHAVIA -RUVA !
KAMMATTHA VINASANA ! CAUVISAMPI JINA – VARA !
JAYANTU A-PPADIHAYA – SASANA !   (1)
 
KAMMA – BHUMIHIM KAMMA – BHUMIHIM
PADHAMA – SANGHAYANI UKKOSAYA SATTARI – SAYA.
JINA – VARANA VIHARANTA LABBHAI ;
NAVA – KODIHIM KEVALINA ,
KODI – SAHASSA NAVA SAHU GAMMAI .
SAMPAI JINA – VARA VISA MUNI ,
BIHUM KODIHIM VARA – NANA;
SAMANAHA KODI – SAHASSA – DUA ,
THUNIJJAI NICCA VIHANI .    (2)
 
JAYAU SAMIYA JAYAU SAMIYA
RISAHA SATTUNJI , UJJINTI PAHU-NEMI-JINA ,
JAYAU VIRA SACCAURI – MANDANA ,
MAHURI – PASA DUHA – DURIA – KHANDANA ,
AVARA -VIDEHIM TITTHA -YARA ,
CIHUM DISI VIDISI JIM KEVI ,
TIANAGAYA SAMPAI YA , VANDUM JINA SAVVE VI .  (3)
 
SATTA – NAVAI SAHASSA ,
LAKKHA CHAPPANNA ATTHA – KODIO .
BATTISA – SAYA BASIYAIM ,
TIA LOE CEIE VANDE .        (4)
 
PANARASA – KODI – SAYAIM ,
KODI BAYALA LAKKHA ADAVANNA ,
CHATTISA – SAHASSA – ASIIM ,
SASAYA – BIMBAIM PANAMAMI .   (5)

Explanation: In this sutra we pay veneration to all the Jain temples and images of Jinas within them. Jaina scriptures mention presence of maximum 170 or minimum 20 Tirthankaras at one time. Without going into details of Jaina Geography, the scriptures also mention that the abode of humans and lower form of lives is limited to two and half-islands. In these islands there are fifteen continents, which are five Bharata Kshetra, five Airavata Kshetra and five Maha Videha Kshetra. Each Maha Videha Kshetra is further divided into 32 territories. They are collectively called lands of toil (karmabhumi) because living beings have to work for their survival in these lands. Tirthankaras are only born in these continents and establish four fold Jaina religious order, agriculture (Krushi) law and order (asi) and education (masi) for benefit of people. They are present all the time in 4 territories of each of Maha Videha, in the rest only at certain times.
 
Thus maximum of 170 Lord Tirthankaras may exist at the same time, which can be counted as follows: 5 in 5 Bharata Kshetras, 5 in 5 Airavata Kshetras and 160 in 5 Maha Videha Kshetras (5 x 32=160 territories). In the present era 170 Tirthankaras existed at the same time during the time of second Tirthankara Lord Ajitnatha.
A minimum of 20 Tirthankaras are present all the time one in each four territories of 5 Maha Videha Kshetra (4x5=20).
Jaina scriptures describe two types of souls bhavya (noble), who will attain liberation in due time and abhavya (unfortunate) souls who will never attain liberation.
It is said that Gautam Swami composed the first two verses of this poem when he went on pilgrimage to Mount Ashtapad.
According to legend the mountain is named Ashtapad because there are eight steps carved in the mountain to reach the peak. The height of each step is one Yojan (one Yojan equals 4 miles).
There are 1,529,444,760 images of Jinas in Upper World, 13,896,000,000 images in Lower World and 391320 in Middle World in total there are 15,425,836,080.
Chaitya Vandan is a spiritual adoration (bhava puja) symbolized by hymns of praise (stutis).

Gujrati

|| જગચિંતામણિ સૂત્ર || 

ગથાર્થ


ઇચ્છ્કારેણ સંદિસહ ભગવન્ !
ચૈત્યવંદન કરું ?
ઇચ્ચ્છં , જગ ચિંતામણિ !
જગનાહ ! જગગુરુ !
જગરક્ખણ ! જગબંધવ !
જગસત્થવાહ જગભાવ-વિઅક્ખણ !
અટ્ઠાવય સંઠવિઅ રુવ !
કમ્મટ્ઠ વીણાસણ ! ચઉવીસં પિ જિણવર !
જયંતુ અપ્પડિહય સાસણ .......૧

કમ્મભૂમિહિં કમ્મભૂમિહિં
પઢમ સંઘયણિ
ઉક્કોસય સત્તરિસય ,
જિણવરાણ વિહરંત લબ્ભઇ,
નવકોડિહિં કેવલિણ
કોડિ સહસ્સ નવ સાહુ ગમ્મઇ ,
સપઇ જિણવર વીસ, મુણિ
બિહૂં કોડિહિં વરનાણ ,
સમણહ કોડિ સહસ્સ દુઅ,
થુણિજ્જઇ નિચ્ચ વિહાણી.........૨

જયઉ સામિય ! જયઉ સામિય !
રિસહ સત્તુંજિ , ઉજ્જ઼િંતિ પહુ નેમિજિણ !
જયઉ વીર ! સચ્ચઉરિમંડણ !
ભરુઅચ્છહિં મુણિસુવ્વય !
મુહરિપાસ ! દુહ દુરિઅખંડણ !
અવર વિદેહિં તિત્થયરા,
ચિહૂં દિસિ વિદિસિ જિં કે વિ ,
તીઆણાગય સંપઈ અ, વંદુ જિણ સવ્વે વિ ......૩

સત્તાણવઇ સહસ્સા,
લક્ખા છપ્પન્ન અટ્ઠ કોડિઓ,
બત્તીસ-સય બાસિયાઇં, તિઅલોએ ચેઇએ વંદે,.....4

પનરસ કોડિસયાઇં,
કોડિ બાયાલ લક્ખ અડવન્ના,
છત્તીસ સહસ્સ અસીઇં
સાસય બિંબાઇં પણમામિ.......5

જે ભૂમિમાં તીર્થંકર , ગણધર આદિ મહાપુરુષો જન્મ્યા હોય છે , પ્રવજિત થયા હોય છે , વિચર્યા હોય છે, કેવળજ્ઞાન પામ્યા હોય છે કે નિર્વાણને પ્રાપ્ત થયા હોય છે તે ભૂમિ અતિ પવિત્ર ગણાય છે. તેથી તેની સ્પર્શના સમ્યકત્વને નિર્મળ બનાવે છે. આ કારણે તીર્થોનું મહત્વ પણ ઘણું મોટું છે. વળી મૂર્તિની ભવ્યતા , પ્રાચીનતા અને દેવાધિષ્ઠિતતાના કારણે પણ તીર્થોની મહત્તા અધિક ગણાય છે.
આ રીતે જિન પ્રતિમા , જિન મંદિર અને જૈન તીર્થો એ ત્રણે સંસાર તરવાના અપૂર્વ સાધનો છે. જેનો સામાન્ય નિર્દેશ ચૈત્ય વડે જ થાય છે. આવા ચૈત્યોને વંદન કરવું તે ચૈત્યવંદન કહેવાય છે. પ્રસ્તુત સૂત્રની યોજના તે માટે થયેલી છે.
આ ચૈત્યવંદન તેના પ્રથમ શબ્દ પરથી જગ ચિંતામણી તરીકે ઓળખાય છે. વળી પ્રાતઃ કાળની આવશ્યક ક્રિયામાં તેને ખાસ તેને સ્થાન મળેલું હોવાથી તે પ્રબોધ ચૈત્યવંદન કે પ્રભાત ચૈત્યવંદન તરીકે પણ ઓળખાય છે.
આ ચૈત્યવંદનનો પ્રારંભ ચોવીસે તીર્થંકરોની સામાન્ય સ્તુતિ વડે કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં અષ્ટાપદ અને તેના પર બંધાયેલા મંદિરો તથા તેની અંદર રહેલી મૂર્તિઓનો ઉલ્લેખ ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે.
ચોવીસ તીર્થંકરોની સામાન્ય સ્તુતિ કર્યા પછી ચૈત્યવંદનની બીજી ગાથામાં તીર્થંકરો કઈ ભૂમિમાં જન્મે છે , તેમનું સંઘયણ કેવું હોય છે , તેમની ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય સંખ્યા કેટલી હોય છે તથા તે સમયે કેવળજ્ઞાની તથા સામાન્ય સાધુ કેટલા હોય છે તેનું વર્ણન કરેલું છે.
ત્રીજી ગાથામાં શત્રુંજય , ગિરનાર , ભરૂચ વગેરે તીર્થોની સ્તવના કરી છે. ચોથી ગાથામાં 85700282 શાશ્વત ચૈત્યોને વંદન કરવામાં આવ્યું છે. પાંચમી ગાથામાં ત્રણેય લોકમાં રહેલા 15425836080 શાશ્વત બિંબની સ્તવના કરી છે.
આ જગ ચિંતામણી સૂત્રની રચના શ્રી ગૌતમ સ્વામીએ અષ્ટાપદ પર કરી છે.

खमासमण सूत्र

इच्छामि खमा-समणो! वंदिउं, जावणिज्जाए
निसीहिआंए, मत्थएण वंदामि ......१

गाथार्थ - खमासमण सूत्र

हे क्षमावान साधु महाराज! आपको मैं शक्ति के अनुसार पापमय प्रवृत्तियोें को त्याग कर
वंदन करना चाहता हूं. मैं मस्तक (आदि पांच अंगो) से वंदन करता हुं......१

ज्ञान के पांच खमासमण

  1. मति ज्ञान:- समकित श्रध्धावंतने उपन्यो ज्ञान प्रकाश प्रणमुं पदकज तेहना भाव धरी उल्लास
    “ॐ ह्रीं श्री मतिज्ञानाय नमो नमः”
    ईच्छामि खमासमणो, वंदिउं जावणीज्जाए निसिहिआए मत्थएण वंदामि |

  2. श्रुत ज्ञान :-  पवयण श्रुत सिद्धांत ते आगम समय वखाण पूजो बहुविध रागथी, चरण कमल चित आण
    “ૐ ૐ श्री श्रुतनयनाय नमो नम:”
    ईच्छामि खमासमणो, वंदिउं जावणीज्जाए निसिहिआए मत्थएण वंदामि |

  3. अवधि ज्ञान :- उपन्यो अवधिज्ञान नो, गुण जेहने अविकार वंदना तेहने मारी, श्वासे मांहे सो वार।
    “ॐ ह्रीं श्री अवधिज्ञानाय नमो नमः”
    ईच्छामि खमासमणो, वंदिउं जावणीज्जाए निसिहिआए मत्थएण वंदामि।

  4. मनः पर्यव ज्ञान :- ए गुण जेहने उपन्यो, सर्वविरति गुणठाण प्रणमुं हितथी तेहना, चरण करण चित्त आण
    “ॐ ह्रीं श्री मनः पर्यवज्ञानाय नमो नमः”
    ईच्छामि खमासमणो, वंदिउं जावणीज्जाए निसिहिआए मत्थएण वंदामि |

  5. केवल ज्ञान :- केवल दंसण नाणनो, चिदानंद धनतेज ज्ञानपंचमी दिन पूजिये, विजयलक्ष्मी शुभ हेज
    “ॐ ह्रीं श्री केवलज्ञानाय नमो नमः”
    ईच्छामि खमासमणो, वंदिउं जावणीज्जाए निसिहिआए मत्थएण वंदामि |

ખમાસણા સૂત્ર

ઇચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ
નિસિહિઆએ મર્ત્યએણ વંદામિ.

ગથાર્થ - ખમાસણા સૂત્ર

હે ક્ષમાશીલ ઋષિ મહારાજ ! હું તમને તમારી શક્તિ પ્રમાણે તમારી પાપી વૃત્તિઓ છોડી દઈશ.
મારે પૂજા કરવી છે. હું મારા માથા (અને શરીરના અન્ય પાંચ અંગો) વડે પૂજા કરું છું...1

જ્ઞાન ના પાંચ ખમાસણા

  1. મતિ જ્ઞાન :- સમકિત શ્રધ્ધાવંતને ઉપન્યો જ્ઞાન પ્રકાશ પ્રણમું પકજ તેહના ભાવ ધરી ઉલ્લાસ
    “ૐ હ્રીં શ્રી મતિજ્ઞાનાય નમો નમઃ”
    ઇચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ નિસિહિઆએ મર્ત્યએણ વંદામિ.
  2. શ્રુત જ્ઞાન :- પવયણ શ્રુત સિદ્ધાંત તે આગમ સમય વખાણ પૂજો બહુવિધ રાગથી, ચરણ કમલ ચિત આણ
    “ૐ હીં શ્રી શ્રુતજ્ઞાનાય નમો નમઃ”
    ઇચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ નિસિહિઆએ મર્ત્યએણ વંદામિ.

  3. અવધિ જ્ઞાન :- ઉપન્યો અવધિજ્ઞાન નો, ગુણ જેને અવિકાર વંદના તેહને મારી, શ્વાસે માંહે સો વાર 
    “ૐ હીં શ્રી અવધિજ્ઞાનાય નમો નમઃ”
    ઈચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ નિસિહિઆએ મત્થએણ વંદામિ.

  4. ન:પર્યવ જ્ઞાન :- એ ગુણ જેને ઉપન્યો, સર્વવિરતિ ગુણઠાણ પ્રણમું હિતથી તેહના, ચરણ કરણ ચિત્ત આણ
    “ૐ હીં શ્રી મનઃ પર્યવજ્ઞાનાય નમો નમઃ”
    ઈચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ નિસિહિઆએ મત્થએણ વંદામિ.

  5. કેવળ જ્ઞાન :-  કેવલ હંસણ નાણનો, ચિદાનંદ ધનતેજ જ્ઞાનપંચમી દિન પૂયેિ, વિજયલક્ષ્મી શુભ હેજ
    “ૐ હીં શ્રી કેવલજ્ઞાનાય નમો નમઃ”
    ઇચ્છામિ ખમાસમણો, વંદિઉં જાવણીજ્જાએ નિસિહિઆએ મત્થએણ વંદામિ.

KHAMASAMANA SUTRA

icchämi khamä-samano ! vandium,
jävanijjäe nisihiäe, matthaena vandämi.1.

MEANING - KHAMASAMANA SUTRA

This Sutra is also known as Panchäng Pranipät Sutra. 
Different sects recite different sutras when one bows to the Tirthankar image or an Ascetic.
This Sutra is recited while offering obeisance to Tirthankar image at the temple
or to the monks and nuns in a specific posture wherein the five body parts, namely two hands,
two knees and the forehead, touch the floor together. Hence it is known as Panchäng Pranipät Sutra.
This sutra is recited three times in front of a Tirthankar image at the temple
or two times in front of an ascetic at an Upäshray (temporary living place for monks)

Utility :-  By this sootra salutation are made to the Deva and Guru. Deva means Jineshwara Bhagwana and Guru means Jaina monks who never keep any money any woman with them . Three Khamasamanas are offered to the Deva and two Khamasamanas are offered to the Guru Maharaja. Obeisance is done by bowing the five limbs viz. two hands, two feet and the head.

Video

2 Videos
Audio
Videos

Playlist

2 Videos